Sylvia: Zur Entstehung des wissenschaftlichen Namens der Grasmücke (Arist. Hist. an. 592b22)

Авторы

  • Grigory M. Vorobyev Институт лингвистических исследований РАН, Российская Федерация, 199053, Санкт-Петербург, Тучков пер., 9; Институт новолатинских исследований им. Людвига Больцмана, Лангер вег 11, Инсбрук, 6020, Австрия

DOI:

https://doi.org/10.21638/11701/%20spbu20.2018.206

Аннотация

В статье доказывается, что слово sylvia, используемое в качестве научного названия рода птиц славки, восходит к греческому ὕλας, засвидетельствованному в нескольких рукописях «Истории животных» Аристотеля (592b22). В третьей четверти XV в. при работе над латинским переводом этого трактата Феодор Газа предпочел πυρρὸς ὕλας другим чтениям (засвидетельствованы πυρρουλάς, πυρουλάς и πυρρουράς). Он перевел πυρρός неологизмом rubicilla, а ὕλας — словом silvia, которое прежде было известно только в качестве имени собственного. Поскольку все издания греческого текста, начиная с editio princeps 1504 г., принимают предложенное Альдом Мануцием чтение πυρρούλας, происхождение слова silvia не было установлено до сих пор, хотя в современных изданиях, снабженных критическим аппаратом, приводится и альтернативный вариант πυρρὸς ὕλας. Из-за предпринятой Газой перестановки слов название silvia ошибочно сочли синонимом другого введенного им неологизма, rubecula (перевод соседнего слова ἐρίθακος в 592b22), который без достаточных оснований с конца XV в. отождествляли с зарянкой. Поэтому в 1769 г. Джованни Антонио Скополи использовал слово sylvia (c XVI в. за ним закрепилось написание через «y») в качестве обозначения введенного им нового рода птиц, включавшего, среди прочего, зарянок. В 1800 г. Жорж Кювье сузил объем этого рода: он оставил в нем только славок, а другие виды, в том числе зарянок, выделил в несколько новых родов. Итак, слово silvia, введенное Феодором Газой для перевода неизвестного, возможно, появившегося в результате ошибки переписчика названия птицы ὕλας, три века считалось обозначением зарянки, а с 1800 г., в форме sylvia, обозначает род славки.

Ключевые слова:

зоологическая номенклатура раннего Нового времени, латинские неологизмы, История животных Аристотеля, славки, зарянки, sylvia, silvia, pyrrhula, erithacus, rubecula

Скачивания

Данные скачивания пока недоступны.
 

Библиографические ссылки

Adelung J. C. Grammatisch-kritisches Wörterbuch der Hochdeutschen Mundart. Teil 1. Leipzig, J. G. I. Breit- kopf und Compagnie, 21793 (Online-Version: http://www.zeno.org/Adelung-1793, letzter Zugriff am 7.8.2018).

Albin E. A natural history of birds. [Vol.1]. London, printed for the author, sold by William Innys, John Clarke and John Brindley, 1731.

Aldrovandi U. Ornithologia. T. 2. Bologna, apud Iohannem Baptistam Bellagambam, 1600.

Aristoteles Latinus Database (http://clt.brepolis.net/ald/Default.aspx, letzter Zugriff am 7.8.2018).

Aubert H., Wimmer F. (Hgg., Übers.).Aristoteles Thierkunde. Bd. 1–2. Leipzig, Wilhelm Engelmann, 1868.

Bairlein F., Bonan A. Old world warblers and parrotbills (Sylviidae), in: J. del Hoyo, A.Elliott, J.Sargatal, D. A. Christie, E. de Juana (Hgg.), Handbook of the birds of the world alive. Barcelona, Lynx Edicions, 2018 (https://www.hbw.com/node/52320, letzter Zugriff am 7.8.2018).

Balme D.M.(Hg.). Aristotle. Historia animalium. Vol.1: Books I–X: Text. Prepared for publication by A. Gotthelf. Cambridge, Cambridge University Press, 2002.

Bäumer Ä. Geschichte der Biologie. Bd. 2. Zoologie der Renaissance — Renaissance der Zoologie. Frankfurt a. M. u. a., Peter Lang, 1991.

Bäumer Ä. Geschichte der Biologie. Bd. 3. 17. und 18. Jahrhundert. Frankfurt a. M. u. a., Peter Lang, 1996.

Beekes R. S. P. Etymological dictionary of Greek. Vols. 1–2. Leiden — Boston, Brill, 2010.

Bekker I. (Hg.). Aristoteles Graece, edidit Academia Regia Borussica. Vol. 1. Berlin, Georg Reimer, 1831.

Berger F. Die Textgeschichte der Historia Animalium des Aristoteles. Wiesbaden, Ludwig Reichert, 2005.

Beullens P. Aristotle, his translators, and the formation of ichthyologic nomenclature, in: M. Goyens, P. De Leemans, A. Smets (Hgg.), Science translated. Latin and vernacular translations of scientific treatises in Medieval Europe. Leuven University Press, 2008, 105–122.

Beullens P., Bossier F.(Hgg.). Aristoteles. De historia animalium. Translatio Guillelmi de Morbeka. Pars 1: libri I–V. Leiden — Boston — Köln, Brepols, 2000.

Beullens P., Gotthelf A. Theodore Gaza’s translation of Aristotle’s De animalibus: content, influence and date. GRBS 2007, 47, 469–513.

Bezzel E. Kompendium der Vögel Mitteleuropas. Passeres. Singvögel. Wiesbaden, Aula Verlag, 1993.

Boehme R. L., Flint V. E. Pyatiiazychnyi slovar’ nazvanii zhivotnykh. Ptitsy, Latinskii-russkii-angliiskii-nemetskii-frantsuzskii [Dictionary of animal names in five languages. Birds. Latin, Russian, English, German, French] (auf Russisch). Moskau, Russkii iazyk — Russo, 1994.

Bonitz H. Index Aristotelicus. Berlin, Georg Reimer, 1870.

Brisson M.-J. Ornithologie, ou méthode contenant la division des oiseaux en ordres, sections, genres, espèces et leurs variétés. T. 3. Paris, Jean-Baptiste Bauche, 1760.

[Bussemaker U.C.] (Hg.). Aristotelis opera omnia Graece et Latine. Vol.3. Paris, Ambroise Firmin Didot, 1854.

Camus A.-G. (Hg., Komm.). [Histoire des animaux d’Aristote]. Τ. 1. Histoire des animaux d’Aristote avec la traduction française. T. 2. Notes sur l’histoire des animaux d’Aristote. Paris, chez la veuve Desaint, 1783.

Chantraine P. Dictionnaire étymologique de la langue grecque. Histoire des mots. Paris, Klincksieck, 21999.

Charleton W. Onomasticon zoicon. Mantissa anatomica. De variis fossilium generibus. London, apud Iacobum Allestry, 1668.

Collar N.(2018). European Robin (Erithacus rubecula), in: J.del Hoyo, A.Elliott, J.Sargatal, D.A.Christie, E. de Juana (Hgg.), Handbook of the birds of the world alive. Barcelona, Lynx Edicions, 2018 (https:// www.hbw.com/node/58467, letzter Zugriff am 7.8.2018).

Collar N., Newton I., Bonan A.Finches (Fringillidae), in: J. del Hoyo, A.Elliott, J.Sargatal, D.A.Christie, E. de Juana (Hgg.), Handbook of the birds of the world alive. Barcelona, Lynx Edicions, 2018 (https:// www.hbw.com/node/52376, letzter Zugriff am 7.8.2018).

Comenius J. A. Orbis sensualium pictus. Die sichtbare Welt. Nürnberg, typis et sumptibus Michaelis Endteri, 1658.

Cuvier G. Tableau élémentaire de l’histoire naturelle des animaux. Paris, Baudouin, VI [1798].

Cuvier G. Leçons d’anatomie comparée. T. 1. Paris, Baudouin, VIII [1800].

Dittmeyer L. Untersuchungen über einige Handschriften und lateinische Übersetzungen der Aristotelischen Tiergeschichte. Programm des Königlichen Neuen Gymnasiums zu Würzburg für das Studienjahr 1901/02. Würzburg, Königliche Universitätsdruckerei von H. Stürtz, 1902.

Dittmeyer L. (Hg.). Aristotelis De animalibus historia. Leipzig, Teubner, 1907.

Dübner F., Lehrs F.S.(Hgg.) Manuelis Phile versus iambici de proprietate animalium, in: Poetae bucolici et didactici. Paris, Didot, 1862. Teil [3], mit eigener Pagination.

Erasmus D. Adagiorum chiliades tres, ac centuriae fere totidem. Venedig, in aedibus Aldi, 1508.

Ernout A., Meillet A. Dictionnaire étymologique de la langue latine. Histoire des mots. Paris, Klincksieck, 42001.

Filius L.S.(Hg.). The Arabic version of Aristotle’s Historia animalium. Book I–X of Kitāb al-Hayawān. Leiden — Boston, Brill, 2018 (im Druck).

Forcellini E., Facciolati J. Totius Latinitatis lexicon. T. 1–4. Padua, typis Seminarii, 1771.

Friedrich U. Naturgeschichte zwischen artes liberales und frühneuzeitlicher Wissenschaft. Conrad Gessners Historia animalium und ihre volkssprachliche Rezeption. Tübingen, Niemeyer, 1995.

Frisk H. Griechisches etymologisches Wörterbuch. Bd. 1–3. Heidelberg, Carl Winter, Universitätsverlag, 1960–1972.

Gaza T. (Übers.). Aristoteles. De animalibus. Venedig, Johann von Köln und Johann Manthen, 1476 (GW 2350).

Gaza T. (Übers.). Aristoteles, Theophrastus. De natura animalium. De partibus animalium. De generatione animalium. De historia plantarum. De causis plantarum. Venedig, Aldus Manutius, 1504.

Gaza T. et al. (Übers.). Aristoteles. Opera quae extant omnia. T. 3. Rom, typis Angeli Bernabò, 1668.

Gaza T., Alcionio P. (Übers.). De historia animalium. De partibus animalium et earum causis. De generatione animalium. De communi animalium gressu. De communi animalium motu. Paris, ex officina Simonis Colinaei, 1524.

Gesner J. M. Novus linguae et eruditionis Romanae thesaurus. T.1–4. Leipzig, impensis Caspari Fritschii viduae et Bernhardi Christiani Breitkopfii, 1749 (Online-Version: https://www2.uni-mannheim.de/mateo/camenaref/gesner.html, letzter Zugriff 7.8.2018).

[Gessner C.] Lexicon Graecolatinum. Basel, in officina Ioannis Walderi, 1537.

Gessner C. Pandectarum sive partitionum universalium libri XXI, Zürich, excudebat Cristophorus Froschoverus, 1548.

Gessner C. Historiae animalium liber III qui est de avium natura. Zürich, apud Cristophorum Froschoverum, 1555.

Gessner C., Hartung J. ΛΕΞΙΚΟΝ sive dictionarium Graecolatinum. Basel, ex officina Hieronymi Curionis, impensis Henrichi Petri, 1562.

Geus A. Klein, Jacob Theodor, in: Neue Deutsche Biographie, Bd. 11. Berlin, Duncker & Humblot, 1977, 740–741 (Online-Version: https://www.deutsche-biographie.de/pnd117523216.html ndbcontent, letzter Zugriff am 7.8.2018).

Halleux R. (Hg.). Les alchimistes grecs. Vol. 1. Paris, Les belles lettres, 1981.

Helander H. On neologisms in Neo-Latin, in: P. Ford, J. Bloemendal, C. Fantazzi (Hgg.), Brill’s encyclopaedia of the Neo-Latin world. 2 vols. Leiden — Boston, Brill, 2014, vol. 1, 37–54.

Hünemörder C. (Hg.). Aristoteles. De animalibus libri XIX in der Übersetzung des Michael Scotus. Nach der Handschrift Rom, Bibliotheca Apostolica Vaticana, Chigi E VIII 251 (s. XIII), fol. 1ra-108rb, mit Textkorrekturen aus den Handschriften Nürnberg, Stadtbibliothek, Cent. VI 10 und Pisa, Bibliotheca di Santa Caterina, Cod. 11. Buch I–XIV. [Eichstätt — München], 1994.

Jobling J.A. The Helm dictionary of scientific bird names. From Aalge to Zusii. London, Christopher Helm, 2010.

Jobling J.A. Sylvia, in: Idem, Key to Scientific Names in Ornithology, in: J. del Hoyo, A.Elliott, J.Sargatal, D. A. Christie, E. de Juana (Hgg.), Handbook of the birds of the world alive. Barcelona, Lynx Edicions, 2018a (https://www.hbw.com/dictionary/definition/sylvia, letzter Zugriff am 7.8.2018).

Jobling J.A. Sylvia, in: Idem, Key to Scientific Names in Ornithology, in: J.del Hoyo, A.Elliott, J.Sargatal, D. A. Christie, E. de Juana (Hgg.), Handbook of the birds of the world alive. Barcelona, Lynx Edicions, 2018b (https://www.hbw.com/dictionary/definition/sylvia-0, letzter Zugriff am 7.8.2018).

Jonston J. Historia naturalis de avibus. Frankfurt a. M., impensa Matthaei Meriani, 1650.

Junius H. Nomenclator, omnium rerum propria nomina variis linguis explicata indicans. Antwerpen, ex officina Christophori Plantini, 1567.

Junius H. Nomenclator, omnium rerum propria nomina septem diversis linguis explicata indicans. Frankfurt a. M., excudebat Egnolphus Emmelius sumptibus Ionae Rosae viduae, 1620.

Kircher A. Arca Noe. Amsterdam, apud Joannem Janssonium a Waesberge, 1675.

Klein J. T. Historiae avium prodromus. Lübeck, apud Ionam Schmidt, 1750.

Krebs J. P. Antibarbarus der lateinischen Sprache. Bd. 1–2. Basel, Benno Schwabe, 71905–1907.

Kretschmer P. Mythische Namen. 15. Lityerses und Hylas. Glotta 1925, 14 (1–2), 33–36.

Kristeller P. O. Iter Italicum. A finding list of uncatalogued or incompletely catalogued humanistic manuscripts of the Renaissance in Italian and other libraries. Vol.1: Agrigento to Novara. London — Leiden, The Warburg Institute — Brill, 1977.

Krumbacher K. Geschichte der byzantinischen Litteratur von Justinian bis zum Ende des Oströmischen Reiches (527–1453). München, 21897.

Liddell H. G., Scott R., Jones H. S. A Greek-English lexicon. Oxford, Clarendon Press, 91940 (Online-Version: http://perseus.uchicago.edu/Reference/LSJ. html Source, letzter Zugriff am 7.8.2018).

von Linné C. Fauna Suecica. Leiden, apud Conradum Wishoff et Georgium Jacobum Wishoff, 1746.

von Linné C. Systema naturae. T. 1. Stockholm, impensis directis Laurentii Salvii, 101758.

Louis P. (Hg., Übers.). Aristote. Histoire des animaux. T. 3. Livres 8–10. Paris, Les belles lettres, 1969.

Manutius A. (Hg.). Aristoteles. Opera. T. 3. Venedig, in domo Aldi, 1497 (GW 2334).

Martens J., Päckert M. Kinglets and Firecrests (Regulidae), in: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie, E. de Juana (Hgg.), Handbook of the birds of the world alive. Barcelona, Lynx Edicions, 2018 (https://www.hbw.com/node/52307, letzter Zugriff am 7.8.2018).

Miglio M. (Hg.). Giovanni Andrea Bussi. Prefazioni alle edizioni di Sweynheym e Pannartz prototipografi romani. Mailand, Il Polifilo, 1978.

Monfasani J. Collectanea Trapezuntiana. Texts, documents, and bibliographies of George of Trebizond. Binghamton, Center for Medieval and Early Renaissance Studies, 1984.

Monfasani J. The Pseudo-Aristotelian Problemata and Aristotle’s De Animalibus in the Renaissance, in: A.Grafton, N.Siraisi (Hgg.), Natural particulars. Nature and the disciplines in Renaissance Europe. Cambridge [Mass.] — London, The MIT press, 1999, 205–247.

Monfasani J. Aristotle as scribe of nature: the title-page of ms Vat. Lat. 2094. JWI 2006, 69, 193–205.

de Nebrija E. A. Dictionarium [Latinohispanicum et Hispanicolatinum]. Saragossa, s. n., 1513.

de Nebrija E. A. Dictionarium. Antwerpen, in aedibus Iohannis Steelsii, 1545.

Nolte J. F. Lexicon Latinae linguae antibarbarum quadripartitum. Leipzig — Helmstadt, apud Christianum Fridericum Weygand, 1744 (Online-Version: https://www2.uni-mannheim.de/mateo/camenaref/nolte.html, letzter Zugriff am 7.8.2018).

Orvieto P. (Hg.). Angelo Poliziano, Sylva in scabiem. Rom, Salerno editrice, 1989.

Pape W. Handwörterbuch der Griechischen Sprache. 4 Bdd. Bd. 2. Griechisch-Deutsches Wörterbuch. Λ–Ω. Braunschweig, Friedrich Vieweg und Sohn, 31880.

Perfetti S. ‘Cultius atque integrius’. Teodoro Gaza, traduttore umanistico del De partibus animalium. Rinascimento 1995, 35, 253–286.

Perosa A. (Hg.) Angeli Politiani Sylva in scabiem. Rom, Edizioni di storia e letteratura, 1954.

Perotti N. Cornucopiae. Venedig, Paganinus de Paganinis, 1489 (GW M31093).

Ramminger J. Neo-Latin: character and development, in: P.Ford, J.Bloemendal, C.Fantazzi (Hgg.), Brill’s encyclopaedia of the Neo-Latin world. 2 vols. Leiden — Boston, Brill, 2014, vol. 1, 21–36.

Riedl-Dorn C. Wissenschaft und Fabelwesen. Ein kritischer Versuch über Conrad Gessner und Ulisse Aldrovandi. Wien — Köln, Böhlau, 1989.

Rzączyński G. Historia naturalis curiosa regni Poloniae. Sandomir, typis Collegii Societatis Jesu, 1721.

Rzączyński G.Auctuarium historiae naturalis curiosae regni Poloniae, Magni Ducatus Lithuaniae annexarumque provinciarum. Danzig, s. n., 1745.

Sabba F. La Bibliotheca universalis di Conrad Gesner. Monumento della cultura europea. Roma, Bulzoni editore, 2012.

Scaliger J. C. (Hg., Übers., Komm.) Aristotelis Historia de animalibus. Toulouse, typis Raymundi Colomerii, 1619.

Schneider J. G. (Hg., Komm.). Aristoteles. De animalibus historiae libri X. Graece et latine. T. I–IV. Leipzig, in bibliopolio Hahniano, 1811.

Scopoli G.A. Annus I historico-naturalis. Descriptiones avium… Leipzig, sumtibus Christophori Gottlob Hilscheri, 1769.

Sergeev M.L. Conrad Gessner (1516–1565) kak bibliograf [Conrad Gessner (1516–1565) as a bibliographer] (auf Russisch). Acta linguistica Petropolitana 2008, IV (1), 527–537.

Sergeev M. L. Grechesko-latinskii slovar’ 1537 g.: svidetel’stva sostavitelia i izdatelia [The 1537 Greek-Latin dictionary: compiler’s and editor’s witness] (auf Russisch). Vox Medii Aevi 2014, 1, 40–46.

Sergeev M.L. 2018. Sopostavlenie iazykov v XVI veke (na primere “Mitridata” (1555) Conrada Gessnera) [Comparing languages in the sixteenth century (the case of Conrad Gessner’s 1555 Mithridates)] (auf Russisch). Dissertation zur Erlangung des Grades des kandidat nauk. Sankt Petersburg, Russische Akademie der Wissenschaften, 2018.

Serra F. Synonymorum apparatus. Venedig, apud Baba, 1654.

Sherborne C.D. Index animalium. 2006 (Online-Database: http://www.sil.si.edu/DigitalCollections/indexanimalium/about/, letzter Zugriff am 7.8.2018). Ursprüngliche Ausgabe: Sherborn C.D. Index animalium sive index nominum quae ab A. D. MDCCLVIII generibus et speciebus animalium imposita sunt. Sectio prima. A Kalendis Ianuariis, MDCCLVIII usque ad finem Decembris, MDCCC. Cambridge, Cambridge University Press, 1902; Idem. Index animalium sive index nominum quae ab A. D. MDCCLVIII generibus et speciebus animalium imposita sunt. Sectio secunda. A Kalendis Ianuariis, MDCCCI usque ad finem Decembris, MDCCCL. London, Longsmans, Green & Co., British Museum (Natural History), 1922–1932.

Sicherl M. Griechische Erstausgaben des Aldus Manutius. Druckvorlagen, Stellenwert, kultureller Hintergrund. Paderborn u. a.: Ferdinand Schöningh, 1997.

Solopov A. I. Nachala latinskoi stilistiki [Initia eloquentiae Latinae] (auf Russisch). Moskau, Indrik, 2008.

Springer K. B., Kinzelbach R. K. Das Vogelbuch von Conrad Gessner (1516–1565). Ein Archiv für avifaunistische Daten. Berlin — Heidelberg, Springer, 2009.

Statius. Sylvarum lib. 5, Thebaidos lib. 12, Achilleidos lib. 2. Warrington, veneunt apud G. Eyres typographum, 1778.

Stresemann E. Ornithology. From Aristotle to the present. Cambridge [Mass.] — London, Harvard University Press, 1975.

Sundevall C. J. Die Thierarten des Aristoteles von den Klassen der Säugethiere, Vögel, Reptilien und Insekten. Übersetzung aus dem Schwedischen. Stockholm, Samson & Wallin, 1863.

Thompson D. W. A glossary of Greek birds. Oxford, Clarendon Press, 1895.

Turner W. Avium praecipuarum, quarum apud Plinium et Aristotelem mentio est, brevis et succincta historia. Köln, excudebat Ioannes Gymnicus, 1544.

Tyler S. White Wagtail (Motacilla alba), in: J. del Hoyo, A.Elliott, J.Sargatal, D.A.Christie, E.de Juana (Hgg.), Handbook of the birds of the world alive. Barcelona, Lynx Edicions, 2018 (https://www.hbw.com/node/57821, letzter Zugriff am 7.8.2018).

Veenhusen J. (Hg.) Publii Papinii Statii Sylvarum lib. 5, Thebaidos lib. 12, Achilleidos lib. 2. Leiden, ex officina Hackiana, 1671.

Vorobyev G. M. Neologizmy Feodora Gazy iz ego latinskogo perevoda „De animalibus“ Aristotel’a v sovremennoi zoologicheskoi nomenklature [Theodore Gaza’s neologisms in his translation of Aristotle’s De animalibus and their reception in modern zoology] (auf Russisch). Indoevropeiskoe iazykoznanie i klassicheskaia filologiia 2015, 19, 158–168.

Vorobyev G.M. O prirode latinskogo nazvaniia ryby sargiacus (Arist. Hist. an. 610b6) [On the Latin fish name sargiacus (Arist. Hist. an. 610b6)] (auf Russisch). Indoevropeiskoe iazykoznanie i klassicheskaia filologiia 2018, 22 (1), 333–345.

Willoughby F. Ornithologiae libri tres. London, impensis Joannis Martyn, 1676.

Wotton E. De differentiis animalium. Paris, apud Vascosanum, 1552.

Загрузки

Опубликован

13.12.2018

Как цитировать

Vorobyev, G. (2018). Sylvia: Zur Entstehung des wissenschaftlichen Namens der Grasmücke (Arist. Hist. an. 592b22). Philologia Classica, 13(2), 247–264. https://doi.org/10.21638/11701/ spbu20.2018.206

Выпуск

Раздел

Latinitas media et nova

Наиболее читаемые статьи этого автора (авторов)